روایت ۱۶ گروگان ایرانی در غرب
روایت ۱۶ گروگان ایرانی در غرب

میثم اقربایی فام- دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه شهید بهشتی 

این گزارش روایت مستند از پرونده‌های ۱۶ شهروند ایرانی است که در سال‌های اخیر در زندان‌های اروپا و آمریکا به اتهامات سیاسی، مبهم یا کاملاً بی‌اساس بازداشت و با بدترین شرایط جسمی و روانی روبه‌رو شده‌اند؛ از دیپلمات و استاد دانشگاه گرفته تا خبرنگار، فعال فرهنگی و حتی یک پزشک که تنها «جرمش» آموزش نماز به فرزندش بوده است. مجموعه این پرونده‌ها نشان می‌دهد که چگونه دولت‌های مدعی آزادی و حقوق بشر، با استانداردهای دوگانه، ایرانیان را هدف گروگان‌گیری، فشار سیاسی و برخوردهای تبعیض‌آمیز قرار می‌دهند؛ عملکردی که نه‌تنها مغایر ادعاهای دیرینه غرب درباره آزادی بیان و دادرسی عادلانه است، بلکه چهره واقعی سیاست‌های خصمانه و ضدحقوق‌بشری آنها را آشکار می‌سازد. این گزارش در آستانه برگزاری همایش بین‌المللی «حقوق ملت و آزادی‌های مشروع در منظومه فکری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مدظله‌العالی» منتشر می‌شود.

* اسدالله اسدی؛ گروگان‌گیری یک دیپلمات به اتهامات ساختگی تروریستی
اسدالله اسدی، دیپلمات ایرانی که نزدیک به پنج سال در آلمان و بلژیک به اتهامات واهی بازداشت و محکوم شده بود، با پیگیری‌های دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران و در قالب توافق مبادله زندانیان، آزاد و به ایران بازگشت. وی در دوران بازداشت با شرایط دشوار، سلول انفرادی طولانی و محرومیت از دیدار با خانواده و وکیل روبه‌رو بوده است.

اسدالله اسدی در سال ۱۳۵۰ در شهرستان خرم‌آباد استان لرستان متولد شد. او تحصیل‌کرده در حوزه روابط بین‌الملل بود و در مأموریت‌های دیپلماتیک در اروپا حضور داشت. بخش عمده‌ای از فعالیت او در حوزه دیپلماسی عمومی و فرهنگی سپری شد.

در تاریخ دهم تیرماه ۱۳۹۷، ایشان هنگام عبور از ایالت بایرن در آلمان توسط پلیس این کشور بازداشت شد. مقامات آلمانی در اتهامی واهی، او را به دست‌داشتن در طرح بمب‌گذاری علیه گردهمایی سازمان مجاهدین خلق در پاریس متهم کردند. پس از مدتی، آقای اسدی به بلژیک تحویل داده شد و در تاریخ ۷ آذرماه ۱۳۹۹ در دادگاه جرایم تروریستی بلژیک، در فضایی جانبدارانه و سیاسی محاکمه شد. این دادگاه او را به اتهام طرح عملیات تروریستی در اروپا به ۲۰ سال زندان محکوم کرد. دادگاه تجدیدنظر نیز در اسفند ۱۳۹۹ با افزودن اتهاماتی مانند «قتل عمد» و «مشارکت در فعالیت‌های تروریستی»، حکم پیشین را تأیید کرد. از آنجا که روند بازداشت و محاکمه ایشان سیاسی و مغرضانه بوده است، جمهوری اسلامی ایران بازداشت و محکومیت او را سیاسی و ناقض مصونیت دیپلماتیک برشمرد.

در ادامه، ایران و بلژیک موافقتنامه‌ای برای انتقال زندانیان میان دو کشور امضا کردند. پارلمان بلژیک در تاریخ ۲۹ تیر ۱۴۰۱ این عهدنامه را با ۷۹ رأی موافق در برابر ۴۱ رأی مخالف تصویب کرد. اما در پی فشارهای غربی و آمریکایی، پس از تصویب عهدنامه مذکور، دادگاهی در بروکسل دو روز بعد انتقال اسدی به ایران یا هر کشور ثالث دیگری را تا اطلاع ثانوی ممنوع اعلام کرد.

در نهایت، با پیگیری‌های دیپلماتیک وزیر امور خارجه شهید، حسین امیرعبداللهیان و سایر دستگاه‌ها، این دیپلمات کشورمان در تاریخ ۵ خرداد ۱۴۰۲ در قالب توافق مبادله زندانیان میان ایران و بلژیک، هم‌زمان با آزادی اولیویه وندکاستیل، تبعه بلژیکی، آزاد شد و به ایران بازگشت.

متأسفانه آقای اسدی در طول حدود پنج سال بازداشت خود در آلمان و بلژیک با شرایط بسیار دشوار و غیرانسانی روبه‌رو بوده است. او پس از بازگشت به ایران اعلام کرد که در مدت حبس، ماه‌ها در سلول انفرادی نگهداری شده، از دیدار با خانواده و دسترسی آزادانه به وکیل محروم بوده و در مقاطع طولانی اجازه تماس تلفنی نداشته است. ایشان همچنین به‌شدت تحت فشارهای روانی و شرایط غیرانسانی نگهداری قرار داشته است.

* حمید نوری؛ حبس ابد سیاسی در سوئد بدون دادرسی منصفانه
آقای حمید نوری، بیش از چهار سال در زندان‌های سوئد تحت اتهامات سیاسی و بدون دسترسی آزادانه به خانواده و وکیل محبوس بود، با پیگیری‌های دیپلماتیک و در قالب توافق مبادله زندانیان میان ایران و سوئد، آزاد و به کشور بازگشت. وی در طول بازداشت با شرایط دشوار، سلول انفرادی طولانی، محرومیت از نور و هوای آزاد و فشارهای روانی شدید مواجه بوده است.

آقای حمید نوری در اردیبهشت سال ۱۳۴۰ در تهران به دنیا آمد. او پس از پایان تحصیلات خود به قوه قضائیه پیوست و به‌عنوان دادیار در زندان گوهردشت (رجایی‌شهر) کرج فعالیت داشت.

در آبان‌ماه ۱۳۹۸ (نوامبر ۲۰۱۹)، هنگام ورود به فرودگاه آرلاندا در استکهلم سوئد، توسط پلیس این کشور بازداشت شد. بازداشت او بر پایه شکایت چند تن از اعضای گروهک‌های معاند و با محوریت گروهک منحوس منافقین صورت گرفت. دولت سوئد با طرح اتهامی واهی مبنی بر ارتکاب «جنایت علیه بشریت»، وی را به مشارکت در اعدام تعدادی از اعضای تروریست گروهک منافقین در سال ۱۳۶۷ متهم کرد. این شکایت واهی در صورتی انجام شده است که سازمان منافقین، خود یکی از گروه‌های تروریستی است که از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی ایران با رویکردی خشونت‌بار و وابسته به قدرت‌های بیگانه، دست به جنایات گسترده‌ای علیه مردم و مسئولان کشور زد. این گروه در دهه ۶۰ با بمب‌گذاری‌ها و ترورهای کور، جان بیش از ۱۷ هزار شهروند بی‌گناه، از جمله مقامات عالی‌رتبه‌ای چون شهیدان رجایی، باهنر و بهشتی را گرفت.

پس از بازداشت، او ماه‌ها در شرایط بسیار سخت نگهداری شد. به گفته خانواده‌اش، از همان روزهای نخست اجازه تماس با خانواده را نداشت و در سلول انفرادی به سر می‌برد. متأسفانه آقای حمید نوری در طول دوران بازداشت خود در سوئد با فشارهای روانی شدید مواجه بوده، از ملاقات با خانواده و حتی وکیل خود محروم بوده و در مقاطع متعددی به سلول‌های انفرادی مختلف منتقل شده است. همچنین مأموران زندان برای مدت‌های طولانی او را از نور طبیعی و هوای آزاد محروم کرده بودند. ایشان در تماس‌هایی که بعدها با خانواده‌اش برقرار کرد، عنوان کرده بود که در طول بازداشت مورد تحقیر و آزار مأموران زندان قرار گرفته و از ابتدایی‌ترین حقوق انسانی بی‌بهره بوده است.

در تیرماه ۱۴۰۱ (ژوئیه ۲۰۲۲)، دادگاه سوئد در فضایی کاملاً سیاسی و تحت تأثیر جریان‌های ضدایرانی، حکم حبس ابد برای او صادر کرد. این در حالی بود که محکومیت ایشان فاقد وجاهت حقوقی و برخاسته از فشارهای سیاسی و بخشی از پروپاگاندای غرب علیه ایران بود. در زمان برگزاری دادگاه، تجمعاتی از سوی گروهک ضاله منافقین برای تأثیرگذاری بر روند حقوقی دادگاه برگزار شد که توأم با توهین و درگیری‌های فیزیکی بوده است. در این راستا، دادگاه تجدیدنظر نیز در دی‌ماه ۱۴۰۲، بدون بررسی بی‌طرفانه، حکم حبس ابد را تأیید کرد.

مقامات کشور در طول سال‌های بازداشت نوری بارها نسبت به نحوه رفتار دولت سوئد اعتراض کردند و آن را مغایر با اصول حقوق بشر و کنوانسیون‌های بین‌المللی دانستند. وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که حمید نوری در طول بازداشت خود از حقوق اولیه زندانیان، از جمله حق تماس آزادانه، دسترسی به پزشک، ملاقات با خانواده و حق داشتن وکیل، محروم بوده و این رفتارها به‌وضوح مصداق شکنجه روانی و جسمی است.

در نهایت، پس از ماه‌ها مذاکرات فشرده و پیگیری‌های مستمر دیپلماتیک شهید امیرعبدالهیان در دولت سیزدهم، حمید نوری در ۲۶ خرداد ۱۴۰۳ (۱۵ ژوئن ۲۰۲۴) در قالب توافق مبادله زندانیان میان ایران و سوئد آزاد شد و به کشور بازگشت.

حمید نوری پس از ورود به کشور، در گفت‌وگوهایی که انجام داد، به تشریح بخشی از سختی‌هایی پرداخت که طی دوران بازداشت در زندان‌های سوئد متحمل شده بود. او گفت که در مدت بیش از چهار سال زندان، به‌طور مداوم در محیطی محدود، تحت فشار روانی، بدون ارتباط با خانواده، با تغذیه نامناسب و رفتارهای تحقیرآمیز زندان‌بانان نگهداری شده و در تمام این سال‌ها اجازه نداشته با هیچ‌یک از اتباع ایرانی مقیم سوئد دیدار کند.

* مهدیه اسفندیاری؛ بازداشت در فرانسه به جرم حمایت از فلسطین
مهدیه اسفندیاری، استاد دانشگاه و فعال فرهنگی ایرانی که بیش از ۷ ماه در زندان فرانسه و در شرایط سخت و محرومیت‌های گسترده نگهداری شده بود، به‌صورت مشروط آزاد شد. او در طول بازداشت با سلول انفرادی، محرومیت از تماس با خانواده و وکیل، فشارهای روانی و محدودیت‌های شدید مواجه بود و اتهامات وارده علیه او، مرتبط با فعالیت‌های فرهنگی و حمایت از مردم فلسطین بوده است.

خانم مهدیه اسفندیاری متولد سال ۱۳۶۳ در ایران است. او پس از پایان تحصیلات خود در رشته هنر در دانشگاه الزهرا (س)، در سال ۲۰۱۸ برای ادامه تحصیل به فرانسه رفت و در دانشگاه لیون مشغول به تحصیل شد. پس از مدتی، به‌عنوان استاد دانشگاه در فرانسه فعالیت کرد و علاوه بر تدریس، در زمینه سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS) نویسندگی می‌کرد. او در عرصه فرهنگی و اجتماعی نیز بسیار فعال بود و فعالیت‌هایش عمدتاً بر ترجمه اخبار و مطالب مربوط به مسائل جهانی، به‌ویژه حمایت از مردم فلسطین و محکومیت جنایات صهیونیستی در غزه متمرکز بود.

در اوایل اسفند ۱۴۰۳ (فوریه ۲۰۲۵ میلادی)، خانم مهدیه اسفندیاری به‌طور ناگهانی ناپدید شد. خانواده او پس از هفته‌ها بی‌خبری، موضوع را به مقامات ایرانی اطلاع دادند. مدتی بعد مشخص شد که نیروهای امنیتی فرانسه وی را بازداشت کرده‌اند؛ این بازداشت بدون ارائه توضیح حقوقی مشخص و بدون اطلاع‌رسانی رسمی به خانواده یا سفارت ایران انجام شد. دستگاه دیپلماسی ایران از همان ابتدا این اقدام را بازداشت خودسرانه دانست و خواستار دسترسی فوری کنسولی به وی شد.

در اوایل آوریل ۲۰۲۵ (فروردین ۱۴۰۴ شمسی)، مقام‌های قضایی فرانسه تأیید کردند که خانم مهدیه اسفندیاری در زندان «فرسن» در حومه پاریس نگهداری می‌شود. اتهامات بی‌اساس مطرح‌شده علیه او شامل «تمجید از تروریسم»، «تحریک به تروریسم»، «نفرت‌پراکنی نژادی» و «تبانی مجرمانه» بود که همگی به انتشار مطالبی در حمایت از مردم مظلوم فلسطین و عملیات طوفان‌الاقصی در شبکه‌های اجتماعی مربوط می‌شد.

در طول بازداشت، او ماه‌ها در شرایط بسیار دشوار نگهداری شد. خانواده‌اش اعلام کردند که از همان روزهای نخست اجازه تماس با وی را نداشتند و او در سلول انفرادی به‌سر می‌برد. گزارش‌ها حاکی است که خانم مهدیه اسفندیاری در مدت بازداشت با فشارهای روانی و جسمی شدید مواجه بوده، از حق ملاقات با خانواده و دسترسی آزادانه به وکیل محروم بوده و برای مدت‌های طولانی از نور طبیعی و هوای آزاد بی‌بهره مانده است. وی در تماس‌هایی که بعدها با خانواده‌اش برقرار کرد، از تحقیر، محدودیت‌های مذهبی و رفتارهای توهین‌آمیز مأموران زندان سخن گفته بود.

در اسفند ۱۴۰۳ (اوایل آوریل ۲۰۲۵)، دادگاه فرانسه در فضایی کاملاً سیاسی و تحت تأثیر جریان‌های ضدایرانی، حکم بازداشت بلندمدت او را صادر کرد. نهادهای حقوقی ایران اعلام کردند که دولت فرانسه در این پرونده تعهدات بین‌المللی خود را نقض کرده و مواد مختلفی از کنوانسیون وین درباره روابط کنسولی، میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و کنوانسیون اروپایی حقوق بشر را نادیده گرفته است.

در واقع بازداشت ایشان مصداق برخورد دوگانه غرب با مقوله حقوق بشر بوده و ایشان صرفاً به دلیل فعالیت‌های فرهنگی و دفاع از مردم فلسطین دستگیر شده و رفتار دولت فرانسه در این زمینه، با ادعای دیرینه این کشور مبنی بر حمایت از آزادی بیان در تضاد کامل است.

پس از حدود ۲۳۰ روز بازداشت و تحمل فشارهای روحی، جسمی و محدودیت‌های شدید، خانم مهدیه اسفندیاری سرانجام در ۲۲ اکتبر ۲۰۲۵ (اول آبان ۱۴۰۴) به‌صورت مشروط از زندان آزاد شد. طبق مفاد آزادی مشروط، او تا زمان برگزاری دادگاه در ۱۳ ژانویه ۲۰۲۶ (۲۳ دی ۱۴۰۴) اجازه خروج از فرانسه را ندارد و از دسترسی به فضای مجازی نیز محروم است.

* نگار قدس‌کُنی؛ زندان و جدایی اجباری از نوزاد به‌اتهام دور زدن تحریم‌های آمریکا
خانم نگار قدس‌کُنی، شهروند ایرانی که به اتهام دور زدن تحریم‌های آمریکا در استرالیا و سپس آمریکا بازداشت و به زندان محکوم شده بود، پس از تحمل ۲۷ ماه حبس در شرایط سختِ دوران بارداری و جدایی قهری از فرزندش، به ایران بازگشت و با استقبال گرم خانواده و مردم روبه‌رو شد. شرایط نگهداری او در زندان‌ها شامل محرومیت از مراقبت پزشکی، محدودیت دیدار با خانواده و جدایی از کودک بوده است.

خانم نگار قدس‌کُنی متولد سال ۱۳۵۸ در ایران است و او در سال ۲۰۱۲ همراه با همسرش به استرالیا مهاجرت کرد. در سال ۲۰۱۶، به اتهام خرید و دور زدن قواعد کنترل صادرات کالاهای تحریمی آمریکا به ایران، در کشور استرالیا مورد بازداشت دادستان‌های آمریکایی قرار گرفت. در زمان بازداشت، وی باردار بود و در یکی از زندان‌های جنوب استرالیا پسرش را به دنیا آورد و دستگاه قضایی این کشور، فرزند ایشان را با جدایی قهری از مادر به همسر ایشان واگذار کردند. سپس با نقض مقررات بین‌المللی، ایشان به ایالات متحده آمریکا استرداد شد. پس از محاکمه، دادگاه آمریکایی وی را به ۲۷ ماه زندان محکوم کرد و در سپتامبر ۲۰۱۹ به ایران دیپورت شد.

متأسفانه خانم قدس‌کُنی طی مدت بازداشت در استرالیا و آمریکا با شرایط بسیار دشوار مواجه بوده است. ایشان بدون برگزاری محاکمه مناسب برای مدتی طولانی در زندان به سر بردند؛ در زمان بارداری، از مراقبت‌های پزشکی و بهداشتی مناسب محروم بودند؛ امکانات نگهداری کودک در زندان موجود نبود و جدا شدن نوزاد از مادر، دسترسی محدود به حق ملاقات و ارتباط با خانواده، از جمله مصادیق نقض حقوق بشری ذکر شده است.

این پرونده نمونه‌ای از «اجرای یک‌جانبه تحریم‌ها علیه اتباع ایرانی» و «نقض حقوق بین‌المللی زندانیان» تلقی شده است. خانم نگار قدس‌کُنی پس از تحمل این دوران سخت، در بازگشت به ایران مورد استقبال گرم مردم قرار گرفت.

* دکتر احمدرضا بیضایی؛ بازداشت ۹ ماهه استاد ایرانی در ترکیه بدون اعلام اتهامی مشخص
بیش از ۹ ماه از بازداشت بی‌سابقه احمدرضا بیضایی، استاد دانشگاه آزاد تبریز و پژوهشگر علوم تشریح دامپزشکی، در فرودگاه استانبول می‌گذرد؛ با این‌حال، دولت ترکیه تاکنون هیچ اتهام رسمی علیه او مطرح نکرده و خانواده‌اش همچنان در بی‌خبری کامل از روند حقوقی پرونده قرار دارند.

احمدرضا بیضایی، استاد دانشگاه آزاد اسلامی تبریز و پژوهشگر حوزه علوم تشریحی دامپزشکی دانشگاه تهران، روز ۲۵ بهمن ۱۴۰۳ در فرودگاه استانبول و در حالی‌که همراه خانواده‌اش بود، به‌طور ناگهانی از سوی نیروهای امنیتی ترکیه بازداشت شد. همان زمان، خانواده‌اش به اجبار به ایران بازگردانده شدند، اما خود او در بازداشت باقی ماند و از همان لحظه، ارتباط او با خانواده قطع شد. طی ماه‌های گذشته، مقامات ترکیه هیچ توضیح رسمی درباره علت بازداشت، نوع اتهام، وضعیت پرونده یا محل نگهداری او ارائه نکرده‌اند و هیچ جلسه دادگاه علنی نیز برگزار نشده است.

در داخل ایران، موضوع بازداشت آقای بیضایی بازتابی گسترده یافت و جامعه دانشگاهی، فرهنگی و هنری نسبت به آن واکنش نشان داد. هنرمندان و کاریکاتوریست‌های ایرانی با خلق آثار مختلف نسبت به ادامه بازداشت او اعتراض کردند و بسیاری از اعضای هیئت‌علمی دانشگاه آزاد و دانشگاه تهران خواستار اقدام جدی دولت شدند. مقامات رسمی کشور نیز به این پرونده ورود کردند؛ رئیس قوه قضاییه ضمن صدور دستور پیگیری فوری، موضوع را به معاونت امور بین‌الملل و ستاد حقوق بشر محول کرد. وزارت امور خارجه نیز چندین بار از طریق سفارت ایران در آنکارا و کانال‌های دیپلماتیک، خواستار توضیح شفاف ترکیه و دسترسی کنسولی شد.

پس از گذشت ماه‌ها، دولت ترکیه همچنان در مورد علت بازداشت سکوت کرده و هیچ نشانه‌ای از روند قضایی روشن مشاهده نمی‌شود. این موضوع نگرانی‌های جدی حقوقی ایجاد کرده و از سوی برخی ناظران به‌عنوان نمونه‌ای از بازداشت مبهم و مغایر با اصول دادرسی عادلانه توصیف شده است. در شرایط فعلی، احمدرضا بیضایی همچنان در بازداشت قرار دارد و پیگیری‌های قضایی و دیپلماتیک از سوی ایران ادامه دارد.

* محمدرضا نوری؛ فعال رسانه‌ای ایرانی بازداشت‌شده در عراق زیر سایه اتهامات مبهم و فشار دولت آمریکا
محمدرضا نوری، رزمنده و فعال رسانه‌ای ایرانی شناخته‌شده با نام «ابوعباس»، از فروردین ۱۴۰۲ تاکنون در عراق در بازداشت به‌سر می‌برد؛ پرونده‌ای که با اتهامات مبهم آغاز شد و گفته می‌شود تداوم آن تحت‌تأثیر فشارهای سیاسی و امنیتی دولت آمریکا قرار  دارد.

محمدرضا نوری، از چهره‌های فعال در عرصه رسانه‌ای جبهه مقاومت، در فروردین ۱۴۰۲ در بغداد بازداشت شد. بازداشت او در حالی انجام شد که هیچ‌گونه اطلاع‌رسانی دقیق و شفافی درباره نحوه دستگیری، مستندات ادعایی یا روند انتقال وی به بازداشتگاه منتشر نگردید. پس از بازداشت، او به دستگاه قضایی عراق تحویل داده شد، اما تاکنون نه جزئیات رسمی روند رسیدگی اعلام شده و نه مدارک مشخصی درباره اتهامات مطرح شده ارائه شده است؛ مسئله‌ای که این پرونده را در فضایی از ابهام قرار داده است.

نوری طی سال‌های فعالیت خود در عراق، در زمینه رسانه‌ای و مستشاری با اقشار مختلف مردم و مجموعه‌های محلی همکاری داشت و به‌عنوان یکی از چهره‌های فعال در رویدادهای میدانی مبارزه با تروریسم و داعش شناخته می‌شد. بازداشت ایشان با فشارهای سیاسی و امنیتی دولت آمریکا مرتبط است؛ فشاری که به‌عنوان یکی از عوامل اصلی تداوم ابهام در پرونده او معرفی می‌شود، به‌ویژه با توجه به نقش و سابقه او در سال‌های مقابله با داعش و مشارکت ایشان در حوزه مقاومت.

خانواده محمدرضا نوری طی ماه‌های گذشته، با انجام پیگیری‌های متعدد، خواستار روشن شدن وضعیت حقوقی او و فراهم‌شدن امکان دسترسی کنسولی و حقوقی شده‌اند. با وجود این تلاش‌ها، تاکنون هیچ گزارش رسمی درباره روند قضایی، زمان تشکیل جلسات دادرسی یا امکان ارائه دفاع حقوقی کامل منتشر نشده است. طولانی‌شدن بازداشت بدون ارائه مستندات روشن، محدودیت در ملاقات‌ها و نبود شفافیت، نگرانی‌های جدی درباره رعایت حقوق او ایجاد کرده است.
در حال حاضر، نوری همچنان در بازداشت به‌سر می‌برد و خانواده‌اش انتظار دارند که ابعاد حقوقی پرونده، اتهامات رسمی و وضعیت قضایی او هرچه سریع‌تر روشن شود. این پرونده اکنون به یکی از نمونه‌های برجسته ضرورت حمایت مؤثر از اتباع ایرانی در خارج از کشور تبدیل شده و هم‌زمان به‌عنوان نمونه‌ای از تأثیرگذاری فشارهای دولت آمریکا که می‌تواند به نقض حقوق انسانی بینجامد، مورد اشاره قرار می‌گیرد.

* دکتر سیروس عسگری؛ بازداشت غیرقانونی دانشمند ایرانی و نگهداری در شرایط غیرانسانی آمریکا
دکتر سیروس عسگری، استاد برجسته دانشگاه صنعتی شریف و از دانشمندان نام‌آور ایرانی در حوزه مهندسی مواد، پس از ماه‌ها بازداشت ناعادلانه در ایالات متحده و تحمل شرایط سخت و غیرانسانی، سرانجام آزاد شد و به آغوش میهن بازگشت. وی در دوران بازداشت با نقض آشکار حقوق انسانی، محرومیت از خدمات درمانی، نگهداری طولانی‌مدت در سلول انفرادی، انتقال‌های تحقیرآمیز و فشارهای شدید روانی روبه‌رو بود و حتی به بیماری کرونا نیز مبتلا شد. با این‌حال، با پیگیری‌های مستمر و حمایت‌های دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران، رهایی یافت و بازگشت او با استقبال گسترده مردم، جامعه علمی و دانشگاهی کشور همراه شد.

دکتر سیروس عسگری، متولد ۱۶ مرداد ۱۳۳۹ در مسجدسلیمان، استاد دانشگاه صنعتی شریف و از دانشمندان برجسته ایرانی در حوزه مهندسی مواد و متالورژی است. تخصص او در زمینه مواد پیشرفته برای سامانه‌های نوین انرژی از جمله باتری‌های لیتیوم–هوا شناخته می‌شود. وی پس از پایان تحصیلات دانشگاهی در ایران، برای ادامه تحصیل به ایالات متحده رفت و در سال ۱۳۷۶ موفق به اخذ مدرک دکتری در رشته مهندسی و علم مواد از دانشگاه درکسل آمریکا شد. پس از بازگشت به ایران، در دانشگاه صنعتی شریف به تدریس و پژوهش پرداخت و از چهره‌های علمی فعال کشور به شمار می‌رفت. در سال ۲۰۱۶، دکتر عسگری در آمریکا به اتهامات واهی از جمله «سرقت اطلاعات محرمانه تجاری» و «تقلب در امور ویزا» بازداشت و محاکمه شد. این اتهامات به پروژه‌ای تحقیقاتی در دانشگاه کیس وسترن رزرو مربوط بود که وی چند سال پیش از آن در آن همکاری داشت. روند دادرسی او چند سال به طول انجامید و نهایتاً دادگاه فدرال و سپس دادگاه استیناف ایالات متحده، بی‌اساس‌بودن اتهامات را تأیید کرده و حکم تبرئه کامل او را صادر کردند.

با وجود تبرئه، دکتر عسگری در آبان ۱۳۹۸ (نوامبر ۲۰۱۹) به دستور اداره مهاجرت و گمرک آمریکا (ICE) مجدداً بازداشت و به‌بهانه اخراج از خاک آمریکا به بازداشتگاهی در ایالت لوئیزیانا منتقل شد. او ماه‌ها در بازداشتگاه مهاجرین در شرایط بسیار سخت و غیراستاندارد نگهداری می‌شد. گزارش‌ها حاکی بود که در این بازداشتگاه، خدمات درمانی و شرایط معمول نگهداری از زندانیان تقریباً وجود نداشت. همسر او بعدها عنوان کرد که دکتر عسگری چندین‌بار با غُل‌وزنجیر بین بازداشتگاه‌های مختلف منتقل شده و از تماس منظم با خانواده نیز محروم بوده است.

در اردیبهشت ۱۳۹۹، خبر ابتلای او به ویروس کرونا در زندان منتشر شد. با وجود وضعیت جسمی نگران‌کننده، مقامات آمریکایی از انتقال او به بیمارستان یا مراکز درمانی مناسب جلوگیری کردند. هم‌زمان، گزارش‌هایی منتشر شد که مأموران زندان رفتارهای تحقیرآمیز با وی داشته‌اند و حتی در دوران بیماری، او را در سلول انفرادی نگه می‌داشتند. این وضعیت به‌عنوان مصداق روشن نقض حقوق بشر و بی‌توجهی دولت آمریکا به اصول انسانی و پزشکی مورد انتقاد شدید قرار گرفت.

دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران، از زمان بازداشت تا آزادی دکتر عسگری، پیگیری‌های مستمر سیاسی و حقوقی انجام داد. مسئولان ایرانی تأکید کردند که بازداشت او صرفاً اقدامی سیاسی و بخشی از فشارهای غیرقانونی دولت آمریکا علیه نخبگان و دانشمندان ایرانی بوده است. این پرونده از سوی تحلیلگران داخلی نمونه‌ای از سیاست «گروگان‌گیری علمی» آمریکا در قبال دانشمندان ایرانی ارزیابی شد.

سرانجام، پس از ماه‌ها حبس، فشار روانی، ابتلا به بیماری و نقض آشکار حقوق انسانی، دکتر سیروس عسگری در ۱۴ خرداد ۱۳۹۹ (۳ ژوئن ۲۰۲۰) آزاد و به میهن بازگشت. بازگشت او با استقبال گسترده مردم، جامعه علمی و مسئولان کشور همراه شد. او پس از بازگشت در گفت‌وگوهایی عنوان کرد که دوران بازداشتش در آمریکا یکی از سخت‌ترین و غیرانسانی‌ترین دوره‌های زندگی‌اش بوده است، اما ایمان و امید به حمایت مردم ایران او را در تمام آن مدت زنده نگاه داشته است.

* مظفر خزایی؛ برخورد امنیتی با یک مهندس ایرانی به بهانه فناوری دوگانه
آقای مظفر خزایی، دانشمند و مهندس برجسته ایرانی در حوزه طراحی موتورهای پیشرفته و سیستم‌های پیشرانش، پس از بازداشت در آمریکا به اتهامات واهی سرقت اطلاعات محرمانه دفاعی و تلاش برای انتقال داده‌های حساس، به ۸ سال و یک ماه زندان محکوم شد. وی در طول دوران بازداشت با محدودیت‌های شدید تماس با خانواده، نگهداری در بازداشتگاه‌های فوق‌امنیتی و کمبود امکانات درمانی مواجه بود و پرونده او به‌عنوان نمونه‌ای از فشار سیاسی بر نخبگان ایرانی در آمریکا مطرح شد.

آقای مظفر خزایی، دانشمند و مهندس ایرانی، در سال ۱۳۳۰ در شهرستان سرپل ذهاب استان کرمانشاه متولد شد. او پس از پایان تحصیلات خود در ایران برای ادامه تحصیل به ایالات متحده آمریکا رفت و در سال ۱۹۹۴ موفق به اخذ مدرک دکتری مهندسی مکانیک از دانشگاه نیومکزیکو شد.

آقای خزایی از متخصصان برجسته در حوزه طراحی موتورهای پیشرفته و سیستم‌های پیشرانش هوایی بود و سال‌ها در صنایع بزرگ آمریکا از جمله شرکت «جنرال الکتریک» فعالیت داشت. وی در بخش طراحی و تحلیل فنی موتورهای پیشرفته مشارکت علمی و مهندسی داشت و به‌عنوان یکی از نیروهای متخصص این حوزه شناخته می‌شد.

در ژانویه ۲۰۱۴ (دی ۱۳۹۲) هنگام خروج از آمریکا، مأموران فدرال او را در فرودگاه به اتهام همراه داشتن اسناد فنی و برخی قطعات صنعتی مربوط به موتورهای جت بازداشت کردند. این بازداشت در حالی صورت گرفت که به گفته وکلای مدافع او، مدارک مذکور شامل مستندات کاری و پروژه‌های علمی خود وی بوده و هیچ‌گونه طبقه‌بندی نظامی نداشته است. با این حال، دادستانی آمریکا اتهاماتی نظیر «سرقت اطلاعات محرمانه دفاعی» و «تلاش برای انتقال داده‌های حساس به ایران» را علیه او مطرح کرد.

دادگاه ایالت کنتیکت در سال ۲۰۱۴ میلادی، آقای خزایی را در فضای کاملاً سیاسی و تحت‌تأثیر جریان‌های ضدایرانی به ۸ سال و یک ماه زندان محکوم کرد. این حکم در حالی صادر شد که هیچ سندی دال بر همکاری وی با دولت ایران ارائه نشد و کارشناسان حقوقی در ایران این حکم را نمونه‌ای آشکار از «سیاسی‌سازی پرونده‌های علمی» علیه ایرانیان دانستند.

بازداشت و محکومیت آقای خزایی به‌عنوان بخشی از سیاست فشار و ارعاب نخبگان ایرانی در آمریکا شناخته شده است. وزارت امور خارجه ایران در بیانیه‌ای رسمی این اقدام را «غیرقانونی و مغایر با اصول حقوق بین‌الملل» دانست و تأکید کرد که دستگیری اتباع ایرانی به بهانه‌های امنیتی و تحریم، در واقع ابزاری برای اعمال فشار سیاسی علیه جمهوری اسلامی ایران است.

در دوران بازداشت، گزارش‌هایی از وضعیت سخت زندان و رفتار نامناسب مأموران با وی منتشر شد. او مدت‌ها در بازداشتگاه‌های فوق‌امنیتی نگهداری شد و از تماس منظم با خانواده محروم بود. طبق روایت منابع نزدیک به خانواده، آقای خزایی در طول حبس خود با مشکلات جسمی و روحی متعددی روبه‌رو شد و دسترسی او به امکانات درمانی نیز محدود بود.

نهادهای ایرانی با پیگیری‌های مستمر حقوقی و دیپلماتیک تلاش کردند تا شرایط وی در زندان بهبود یابد. مقامات ایرانی بارها در مجامع بین‌المللی به رفتار آمریکا با متخصصان و دانشمندان ایرانی اعتراض کردند و این نوع پرونده‌ها را نشانه‌ای از «استاندارد دوگانه غرب در زمینه حقوق بشر» دانستند.

* شاهین هزامی؛ بازداشت و اخراج به‌دلیل انتشار تصویر جنایات صهیونیسم

شاهین هزامی، خبرنگار ایرانی‌ـفرانسوی، به‌دلیل انتشار تصویری نمادین از فاجعه غزه و فعالیت‌هایش در حمایت از مردم فلسطین، توسط پلیس فرانسه در خانه‌اش بازداشت و پس از حدود دو هفته نگهداری در شرایط دشوار، با آزادی مشروط و دستور ترک کشور مواجه شد. این اقدام، نمونه‌ای از نقض آزادی بیان و برخورد دوگانه با فعالان مدنی در غرب ارزیابی شد و بازگشت او به ایران با استقبال گسترده رسانه‌ای و مردمی همراه گردید.

آقای شاهین هزامی، خبرنگار ایرانی‌ـفرانسوی، در فرانسه از پدر و مادری ایرانی متولد شد. او از سال‌های جوانی به فعالیت رسانه‌ای علاقه‌مند بود و به‌صورت مستقل، بدون وابستگی به رسانه‌های دولتی فرانسه، به تهیه و انتشار گزارش‌های خبری و تصویری پرداخت. وی بارها پیشنهاد همکاری با شبکه‌های تلویزیونی و رسانه‌های رسمی فرانسه را رد کرده بود و خود در مصاحبه‌هایی گفته بود که نمی‌خواهد در چارچوب سیاست‌های ناعادلانه و مغرضانه رسانه‌های غربی فعالیت کند.

آقای هزامی سال‌ها در زمینه پوشش اخبار مربوط به فلسطین، جنایات رژیم صهیونیستی و برگزاری راهپیمایی‌ها و تجمعات مردمی در حمایت از مردم مظلوم غزه در خاک فرانسه فعال بود. فعالیت‌های او در حمایت از آرمان فلسطین و مواضع ضدصهیونیستی‌اش موجب نارضایتی رسانه‌ها و نهادهای امنیتی فرانسه شده بود.

دستگاه قضایی فرانسه از سال ۲۰۲۴ میلادی، به‌بهانه انتشار مطالبی در فضای مجازی در حمایت از مردم فلسطین، او را تحت تعقیب قرار داد. سرانجام، در تاریخ ۲ اردیبهشت ۱۴۰۴ (آوریل ۲۰۲۵)، مأموران پلیس فرانسه به‌صورت مسلحانه و با نقض آشکار حریم خصوصی، به منزل آقای هزامی یورش بردند و در مقابل چشمان همسر و دو فرزند خردسالش، او را بازداشت کردند. گزارش‌ها حاکی است که مأموران ضمن تخریب درِ ورودی منزل، وسایل شخصی و تجهیزات کاری او از جمله تلفن همراه، لپ‌تاپ و دوربین‌های فیلم‌برداری را نیز ضبط کردند.

اتهامی که به آقای شاهین هزامی نسبت داده شد، انتشار تصویری در فضای مجازی بود که در آن زنی فرانسوی در تظاهراتی به حمایت از مردم غزه، کودکی کفن‌پیچ و خون‌آلود را در آغوش گرفته بود. این تصویر، بازتابی نمادین از فاجعه انسانی در غزه بود؛ اما از دید مقامات فرانسه «تحریک‌آمیز» و «مغایر با امنیت عمومی» تلقی شد.

در طول دوران بازداشت، آقای هزامی در شرایط دشوار جسمی و روانی نگهداری شد. گزارش‌ها نشان می‌دهد که او در روزهای نخست بازداشت در سلول انفرادی به‌سر برده و از تماس با خانواده‌اش محروم بوده است. پلیس فرانسه حتی به وکیل او نیز اجازه دسترسی فوری به موکلش را نداد و در جلسات بازجویی، وی را تحت فشار قرار دادند تا از مواضع ضدصهیونیستی خود و پست‌های حمایتی از فلسطین در فضای مجازی ابراز ندامت کند.

این رفتارها مصداق روشن نقض آزادی بیان و نمونه‌ای از بازداشت سیاسی ارزیابی شد و بسیاری اقدام دولت فرانسه را نشانه‌ای از برخورد دوگانه با مفهوم آزادی دانستند؛ کشوری که خود را مهد آزادی معرفی می‌کند اما فعالان مدنی مخالف سیاست‌های رژیم صهیونیستی را سرکوب می‌کند.

پس از حدود دو هفته بازداشت غیرقانونی، آقای شاهین هزامی در تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۴۰۴ با پیگیری‌های حقوقی و دیپلماتیک آزاد شد. آزادی او به‌صورت مشروط و همراه با دستور ترک خاک فرانسه صادر گردید. بلافاصله پس از آزادی، مأموران امنیتی وی را به فرودگاه منتقل کردند تا از کشور اخراج شود. آقای هزامی از پاریس به استانبول و سپس به ایران بازگشت. بازگشت آقای شاهین هزامی با استقبال گسترده در فضای رسانه‌ای ایران همراه شد. بسیاری از روزنامه‌نگاران، فعالان فرهنگی و کاربران شبکه‌های اجتماعی از او به‌عنوان نمادی از ایستادگی در برابر سانسور رسانه‌ای و دفاع از آرمان فلسطین یاد کردند.

* بشیر بی‌آزار؛ بازداشت در فرانسه به جرم افشای تحریم‌ها و جنایت اسرائیل
آقای بشیر بی‌آزار، فعال فرهنگی و مستندساز ایرانی، به‌دلیل انتشار پستی درباره تحریم‌ها و جنایات رژیم صهیونیستی، توسط پلیس فرانسه بازداشت شد. پس از یک ماه نگهداری در شرایط دشوار و با روند قضایی نامشخص، او آزاد و به ایران بازگردانده شد. این پرونده به‌عنوان نمونه‌ای از نقض آزادی بیان و حقوق شهروندان ایرانی مقیم خارج ارزیابی می‌شود.

آقای بشیر بی‌آزار دارای مدرک کارشناسی از دانشکده علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی و کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل از دانشگاه حیدرآباد در هند است. او پس از فارغ‌التحصیلی از هند، به لندن رفت و در دانشگاه کینگستون لندن، در رشته فیلم‌سازی به تحصیل پرداخت.

او در ایران مدیر تولیدات موسیقی و سرود در سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران بوده است و انتشار آلبوم سرود «تا قله» شامل ده قطعه، در دوره مدیریت او و به همت دفتر موسیقی و سرود این سازمان و مرکز رسانه‌ای و عملیات‌های ویژه سازمان تبلیغات اسلامی انجام شد. همچنین، وی نویسنده مستند «۳۳ سال سکوت» است که با کارگردانی حسین شمقدری تهیه شده است.

همچنین، آقای بی‌آزار در انگلستان دبیر انجمن اسلامی دانشجویان مقیم لندن بود. او به‌منظور همراهی با همسرش برای ادامه تحصیل به فرانسه رفته بود که در تاریخ ۱۶ خرداد توسط پلیس فرانسه احضار و بازداشت شد. اتهام مطرح‌شده علیه او انتشار پستی در فضای مجازی بود که در آن نوشته بود:
«هفته گذشته فرصتی پیش آمد تا در نشستی در سازمان ملل، درباره تحریم‌های ایران، جنایات اسرائیل و بی‌خاصیتی سازمان ملل صحبت کنم! صهیونیست‌ها، هیچ‌گاه تا این حد تنها، منفور، شکست‌خورده و ذلیل نبوده‌اند»

پس از یک ماه بازداشت غیرقانونی، ایشان از زندان آزاد و از فرانسه دیپورت شد و با افتخار به ایران عزیز بازگشت. در طول بازداشت، گزارش‌ها حاکی‌اند که آقای بی‌آزار با روندی قضایی نامشخص مواجه بوده، بدون ارائه توضیح رسمی برای احضار، به بازداشتگاه مهاجرین در فرانسه منتقل شده و با محدودیت در ارتباط با خانواده و وکیل مواجه بوده است. همچنین این بازداشت از دیدگاه نهادهای حقوقی ایران، نمونه‌ای از نقض آزادی بیان و حقوق شهروندی ایرانیان مقیم خارج قلمداد شده است.

* کاظم دارابی؛ ۱۵ سال زندان سیاسی در آلمان با پرونده‌ای فاقد سند
آقای کاظم دارابی، فعال فرهنگی و اجتماعی ایرانی که به اتهام مشارکت در حادثه رستوران «میکونوس» در آلمان بازداشت شده بود، پس از بیش از ۱۵ سال حبس و تحمل فشارهای روحی و محدودیت در دیدار با خانواده، با پیگیری‌های دیپلماتیک ایران آزاد شد و به میهن بازگشت.

کاظم دارابی متولد سال ۱۳۴۳ در شهرستان کازرون (استان فارس) است. او در دوران دانشجویی برای ادامه تحصیل به آلمان رفت و در چارچوب فعالیت‌های فرهنگی و اسلامی، به‌عنوان یکی از اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان ایرانی در اروپا فعالیت می‌کرد. بخش عمده‌ای از حضور او در خارج از کشور در حوزه فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی میان ایرانیان مقیم آلمان سپری شد. در تاریخ ۲۶ شهریور ۱۳۷۱ (۱۷ سپتامبر ۱۹۹2) و پس از وقوع حادثه تیراندازی در رستوران «میکونوس» در برلین، وی توسط پلیس آلمان دستگیر شد. مقامات آلمانی او را به مشارکت در این حادثه متهم کردند؛ اتهامی که هرگز اثبات نشد.

دادگاه برلین در سال ۱۳۷۶ (۱۹۹۷ میلادی)، در فضایی سنگین و با ابعاد آشکاراً سیاسی، او را به حبس ابد محکوم کرد. جمهوری اسلامی ایران از همان زمان این روند قضایی را جانبدارانه و مغایر با موازین حقوقی و اصول دادرسی عادلانه دانست و بارها اعلام کرد که بازداشت و محاکمه دارابی با انگیزه‌های سیاسی انجام شده است. آقای دارابی بیش از ۱۵ سال را در زندان‌های آلمان سپری کرد. در نهایت، پس از پیگیری‌های مستمر دیپلماتیک و حقوقی از سوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، او در ۱۹ آذر ۱۳۸۶ (۱۰ دسامبر ۲۰۰۷) با تصمیم دستگاه قضایی آلمان مبنی بر آزادی مشروط از زندان آزاد شد و به کشور بازگشت. بازگشت او با استقبال خانواده و مقامات وزارت امور خارجه همراه بود. دارابی پس از آزادی، در مصاحبه‌ها و نوشته‌های خود اعلام کرد که در دوران بازداشت با فشارهای روحی، محدودیت شدید در ملاقات با خانواده و برخوردهای تبعیض‌آمیز مواجه بوده است. خاطرات او از دوران محاکمه و حبس در آلمان، بعدها در کتاب «نقاشی قهوه‌خانه» منتشر شد.

* مرضیه هاشمی؛ بازداشت خبرنگار ایرانی‌-آمریکایی بدون تفهیم اتهام
خانم مرضیه هاشمی، خبرنگار و مجری شبکه پرس‌تی‌وی، هنگام ورود به ایالات متحده بازداشت شد. او پس از ۱۰ روز نگهداری در شرایط نامناسب و مواجهه با محدودیت‌های شدید، بدون تفهیم اتهام رسمی آزاد و به تهران بازگشت. این بازداشت، نمونه‌ای از نقض آزادی رسانه و تبعیض سیاسی و نژادی در سیستم قضایی آمریکا به شمار می‌رود.

مرضیه هاشمی (با نام پیش از اسلام «ملانی فرانکلین») در ۳۰ آذر ۱۳۳۸ (۲۱ دسامبر ۱۹۵۹) در شهر نیواورلئان، ایالت لوئیزیانا، متولد شد. وی در خانواده‌ای آفریقایی‌ـ‌ آمریکایی رشد یافت و تحصیلاتش را در رشته‌های مرتبط با رسانه و ارتباطات ادامه داد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ و آشنایی با مبانی اسلام، به دین اسلام گروید و پس از ازدواج با یک فرد ایرانی، نام خود را به «مرضیه هاشمی» تغییر داد. او از سال ۱۳۸۶ (۲۰۰۷) در جمهوری اسلامی ایران اقامت گزید و به‌عنوان خبرنگار، مجری و مستندساز در شبکه بین‌المللی انگلیسی‌زبان «پرس‌تی‌وی» فعالیت خود را آغاز کرد. بخش عمده‌ای از فعالیت‌های حرفه‌ای او بر بازنمایی واقعیات جامعه ایران، دفاع از ارزش‌های اسلامی و تبیین سیاست‌های جمهوری اسلامی در عرصه بین‌المللی متمرکز بوده است.

در ۲۳ دی‌ماه ۱۳۹۷ (۱۳ ژانویه ۲۰۱۹)، هنگام ورود به خاک ایالات متحده از طریق فرودگاه شهر سنت‌لوئیس در ایالت میزوری، خانم هاشمی بدون ارائه هرگونه توضیح یا حکم قضایی توسط نیروهای فدرال بازداشت شد. مقامات آمریکایی اعلام کردند که وی به‌عنوان «شاهد» یک پرونده قضایی احضار شده و تا زمان ادای شهادت در برابر هیئت منصفه، بدون طرح اتهام رسمی، در بازداشت باقی خواهد ماند.

در مدت بازداشت، گزارش‌هایی از برخوردهای تبعیض‌آمیز با او منتشر شد؛ از جمله اجبار به برداشتن حجاب در زمان بازداشت، عدم دسترسی به غذای حلال و محدودیت در تماس با خانواده. این رفتارها با واکنش گسترده رسانه‌ها، نهادهای مدنی و افکار عمومی در ایران و برخی دیگر کشورها مواجه شد.

جمهوری اسلامی ایران و نهادهای مدافع حقوق بشر، بازداشت خانم هاشمی را اقدامی سیاسی و مغایر با آزادی بیان و حقوق خبرنگاران توصیف کردند. وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز در بیانیه‌ای رفتار دولت آمریکا را مصداق نقض حقوق شهروندی و بی‌احترامی به اصول انسانی دانست. سرانجام، پس از چند روز بازداشت و بازجویی، خانم هاشمی در ۳ بهمن ۱۳۹۷ (۲۳ ژانویه ۲۰۱۹) بدون تفهیم هیچ اتهامی آزاد شد.

پرونده خانم مرضیه هاشمی یکی از نمونه‌های برجسته نقض آزادی رسانه، تبعیض نژادی و سیاسی‌سازی نظام قضایی ایالات متحده به شمار می‌رود و از منظر حقوق بین‌الملل و اخلاق حرفه‌ای رسانه، محل تأمل جدی است.

* دکتر مسعود سلیمانی؛ حبس سیاسی یک دانشمند به‌اتهام نقض تحریم‌ها
دکتر مسعود سلیمانی، استاد برجسته دانشگاه تربیت مدرس و پژوهشگر حوزه سلول‌های بنیادی، هنگام ورود به آمریکا برای انجام یک پروژه علمی بازداشت شد و به اتهام نقض تحریم‌ها بیش از یک سال در بازداشت به‌سر برد. وی در نهایت در آذرماه ۱۳۹۸، در قالب مبادله زندانیان میان ایران و آمریکا آزاد و به کشور بازگشت. بازداشت او اقدامی سیاسی و مغایر با اصول حقوق بین‌الملل و مصونیت علمی پژوهشگران ارزیابی می‌شود.

دکتر مسعود سلیمانی در ۹ شهریور ۱۳۴۹ در شهر اصفهان متولد شد. وی فعالیت دانشگاهی خود را در حوزه هماتولوژی و سلول‌های بنیادی ـ با تخصص در درمان‌های بازتوانی و مهندسی بافت ـ در دانشگاه‌های ایران آغاز کرد. او استاد دانشگاه تربیت مدرس تهران است و مقالات متعددی در موضوعات مرتبط با سلول‌های بنیادی، هماتولوژی و مهندسی بافت منتشر کرده است. سلیمانی برای توسعه همکاری‌های علمی بین‌المللی و اجرای طرح‌های درمانی، از سوی یکی از مراکز پژوهشی معتبر آمریکا (Mayo Clinic) به‌عنوان پژوهشگر میهمان دعوت شد. در حدود ۴ مهر ۱۳۹۷ (۲۵ اکتبر ۲۰۱۸)، هنگام ورود به آمریکا جهت آغاز فعالیت‌های پژوهشی، توسط نیروهای فدرال بازداشت شد. دادستانی آمریکا او و دو نفر از دانشجویان سابقش را به «توطئه و تلاش برای صدور مواد بیولوژیکی به ایران بدون مجوز» متهم کرد؛ ادعایی که هیچ‌گاه اثبات نشد. در طول دوران بازداشت این دانشمند ایرانی، گزارش‌هایی از نگهداری طولانی‌مدت بدون محاکمه، محدودیت در ارتباط با خانواده و شرایط دشوار بازداشت منتشر شد. سرانجام، وی در ۱۶ آذر ۱۳۹۸، هم‌زمان با مبادله زندانیان میان ایران و آمریکا، آزاد و به میهن بازگشت.

* دکتر محمد عابدینی نجف‌آبادی؛ بازداشت در ایتالیا با ادعای آمریکا درباره فناوری حساس
دکتر محمد عابدینی نجف‌آبادی، نخبه ایرانی و دانش‌آموخته دانشگاه صنعتی شریف، هنگام ورود به فرودگاه میلان به درخواست مقامات آمریکایی و با اتهام نقض تحریم‌های فناوری بازداشت شد. این بازداشت با پیگیری‌های دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران و نبود مستندات کافی برای استرداد وی به آمریکا پایان یافت و او در دی‌ماه ۱۴۰۳ آزاد و به کشور بازگشت.

دکتر عابدینی نجف‌آبادی در سال ۱۳۶۴ در شهرستان نجف‌آباد استان اصفهان متولد شد. وی از نخبگان علمی کشور و از دانش‌آموختگان برجسته دانشگاه صنعتی شریف در رشته مهندسی مکانیک است. پس از فراغت از تحصیل، در حوزه فناوری‌های نوین، طراحی صنعتی و سامانه‌های پیشرفته مکانیکی فعالیت کرد و در چندین شرکت فناورانه در داخل و خارج از کشور، از جمله در سوئیس، همکاری داشت.

در تاریخ ۲۶ آذر ۱۴۰۳ (۱۶ دسامبر ۲۰۲۴)، هنگام ورود به فرودگاه میلان در ایتالیا، دکتر عابدینی توسط پلیس این کشور بازداشت شد. بازداشت وی به درخواست مقامات آمریکایی و با طرح ادعاهایی پیرامون «نقض تحریم‌های صادرات فناوری‌های حساس» صورت گرفت. مقامات آمریکایی مدعی بودند که او در انتقال تجهیزات و فناوری‌های دوگانه (غیرنظامی و نظامی) به ایران نقش داشته است؛ اتهامی که از سوی نهادها و کارشناسان مختلف سیاسی و فاقد مستندات فنی ارزیابی شد.

دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران بلافاصله پس از اطلاع از موضوع، با پیگیری‌های مستمر دوجانبه و از طریق مراجع حقوقی بین‌المللی خواستار آزادی این شهروند شد. مقامات قضایی ایتالیا نیز پس از بررسی اسناد ارائه‌شده از سوی ایالات متحده، اعلام کردند که مبانی قانونی کافی برای استرداد دکتر عابدینی به آمریکا وجود ندارد. در پی رایزنی‌های فشرده دیپلماتیک و همکاری‌های کنسولی، دکتر محمد عابدینی نجف‌آبادی در دی‌ماه ۱۴۰۳ آزاد و به میهن بازگشت.

* محمدمهدی صادقی؛ بازداشت متخصص ایرانی به‌اتهام صادرات قطعات الکترونیک
محمدمهدی صادقی، شهروند دو تابعیتی ایران و آمریکا و از متخصصان برجسته حوزه میکروالکترونیک، در دسامبر ۲۰۲۴ به اتهام مشارکت در صادرات غیرقانونی قطعات الکترونیک حساس به ایران توسط مقامات فدرال آمریکا بازداشت شد. روند قضایی پرونده او همچنان در جریان است و نهادهای حقوق بشری این پرونده را دارای جنبه‌های سیاسی و مغایر با اصول دادرسی عادلانه ارزیابی می‌کنند.

آقای صادقی، از متخصصان برجسته حوزه میکروالکترونیک و فناوری‌های پیشرفته به‌شمار می‌رود و در ایالت ماساچوست آمریکا اقامت دارد. او از دانش‌آموختگان ممتاز رشته مهندسی برق و الکترونیک است و تحصیلات خود را در ایران آغاز کرد. پس از دریافت مدرک کارشناسی و کارشناسی ارشد از دانشگاه تهران، دوره دکترای مهندسی برق را در ایالات متحده به پایان رساند.

در طول سال‌های فعالیت علمی و حرفه‌ای، صادقی در پروژه‌های پژوهشی و صنعتی گوناگون در زمینه توسعه فناوری‌های پیشرفته مشارکت داشته و به‌عنوان یکی از چهره‌های متخصص در صنعت میکروالکترونیک شناخته می‌شود. در دسامبر ۲۰۲۴، وی به همراه دکتر محمد عابدینی نجف‌آبادی تحت تعقیب قضایی دولت آمریکا قرار گرفت. اتهامات علیه او شامل مشارکت در صادرات غیرقانونی قطعات الکترونیک حساس از خاک ایالات متحده به جمهوری اسلامی ایران و نقض مقررات کنترل صادرات عنوان شده است.

تا زمان تنظیم این گزارش، محمدمهدی صادقی در بازداشت فدرال آمریکا به‌سر می‌برد و روند رسیدگی قضایی پرونده همچنان ادامه دارد. به دلیل ماهیت حساس پرونده و ارتباط آن با تحریم‌ها و فناوری‌های راهبردی، این پرونده بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های بین‌المللی یافته و از سوی نهادهای حقوق بشری به‌عنوان نمونه‌ای از برخورد سیاسی و تبعیض‌آمیز با متخصصان ایرانی مورد توجه قرار گرفته است.

* دکتر دالوندی؛ بازداشت پزشک ایرانی در سوئد فقط به‌دلیل آموزش نماز به دخترش
دکتر دالوندی، پزشک متخصص و دانشجوی دکتری دانشگاه کارولینسکا در استکهلم، در سال ۱۳۹۰ بدون تفهیم اتهام و با وجود بیماری قلبی مزمن، توسط پلیس سوئد بازداشت و سه روز در سلول انفرادی نگهداری شد. در این مدت، او از دسترسی به دارو و هوای آزاد محروم بود. سرانجام، پس از پیگیری‌های سفارت جمهوری اسلامی ایران، آزاد شد.

دکتر دالوندی، از دانشجویان ایرانی دوره دکتری تخصصی دانشگاه کارولینسکا و پزشک متخصص، از چهره‌های علمی برجسته ایرانی به‌شمار می‌رود. بازداشت وی بدون تفهیم اتهام و بدون در نظر گرفتن وضعیت پزشکی، به‌ویژه بیماری قلبی مزمن، صورت گرفت. طی سه روز نگهداری در سلول انفرادی، دسترسی وی به داروهای حیاتی قطع شد و امکان تهویه هوای آزاد از طریق پنجره سلول نیز سلب گردید.

گزارش‌ها حاکی است که این محدودیت‌ها و فشارهای روانی و جسمی منشایی اسلام‌هراسانه داشته و بازداشت وی با تشویق او به اقامه نماز دخترش، ماندانا، مرتبط بوده است. همچنین دختر ایشان طی این مدت تحت بازداشت پلیس قرار داشت و امکان ملاقات با پدر را نداشت. دکتر دالوندی پس از سه روز با پیگیری و مراجعه به سفارت جمهوری اسلامی ایران در سوئد آزاد شد. این پرونده نمونه‌ای از نقض حقوق اولیه شهروندان، از جمله حقوق مذهبی و انسانی، در خارج از کشور به شمار می‌رود.

یک شنبه 09 آذر 1404 (4 روز قبل )
همایش ملی حقوق ملت و آزادی‌های مشروع در منظومه فکری حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای(مدظله‌العالی)
با هدف 1- بازخوانی اندیشه‌ و سیره‌ حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مدظله‌العالی) در حوزه‌ حقوق ملت و آزادی‌های مشروع 2- ترسیم نظام مطلوب حقوق ملت و آزادی‌های مشروع مبتنی بر اندیشه حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای(مدظله‌العالی) 3- تضمین و صیانت از حقوق ملت و آزادی های مشروع و چگونگی ارتقاء آن بر اساس آراء و اندیشه‌های حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای(مدظله‌العالی) برگزار می‌شود.
مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی
پژوهشکده شورای نگهبان